واحدهای تجاری که تولید کالای خاصی را بر عهده دارند، هر کدام دارای بخش‌های کوچک‌تری نیز می‌باشند که به هر کدام از آن‌ها مسئولیت‌هایی محول می‌شود. این بخش‌های مختلف، از افرادی تشکیل شده‌اند که در رابطه با وظایف معینی، مسئولیت‌هایی دارند که در این بین، مدیریت ارشد این واحدها بایستی از هماهنگی اهداف مدیران در این بخش‌ها مطلع باشد و نسبت به نحوه کار آنان اطمینان حاصل نماید.
حسابداری سنجش مسئولیت، در واقع به تمامی مفاهیم و ابزارهای مختلفی اشاره می‌کند که حسابداران مدیریت می‌توانند با استفاده از آن، عملکرد بخش‌های مختلف را ارزیابی نموده و هماهنگی‌های بخش‌ها را با هم چک کنند.
حسابداری سنجش مسئولیت چیست؟
حسابداری سنجش مسئولیت که به آن سیستم حسابداری تحت وب نیز گفته می‌شود، بر این اساس است که هر شخصی مسئولیت نحوه عملکرد خود را بر عهده دارد. این مفهوم، باعث شده است که حسابدارها در انجام و همچنین ارائه گزارش‌ها، نتایج درستی را کسب نمایند.
بر همین اساس حسابداری مسئولیت نوعی سیستم حسابداری آنلاین ارزان است که عملکرد سازمان را بر پایه خطوط مسئولیت، برنامه ریزی، اندازه گیری و ارزیابی می‌کند و همچنین می‌تواند درآمدها و هزینه‌ها را بر مبنای مراکز مسئولیت، جمع‌آوری نموده و گزارش کند.
مفهوم مسئولیت:
الزام پاسخ گویی، امکان بازخواست، توانایی پاسخ گویی در قبال تعهدات و … را مسئولیت می‌نامند که هر چند اختیار ممکن است به زیر دستان تفویض شود ولی کماکان مسئولیت انجام کار بر عهده سرپرستان است.
بهترین نرم افزار حسابداری سنجش مسئولیت، یک سیستم گزارشگری اطلاعاتی است که داده‌های مالی را بر مبنای حوزه‌های مسئولیت در یک سازمان طبقه بندی کرده و همچنین درآمد و هزینه را از حوزه‌های عملیاتی را که جهت کنترل به مدیر واگذار می‌شود دسته بندی و گزارش می‌کند.
اهداف حسابداری سنجش مسئولیت:
اهداف حسابداری سنجش مسئولیت به شرح زیر طبقه‌بندی می‌شود:
طرح ریزی و تخصیص منابع:
مدیریت احتیاج دارد که نتایج کارکرد دوایر و قسمت‌ها را بداند تا در برنامه ریزی‌های آینده و تخصیص منابع به دوایر مختلف مورد استفاده قرار دهد.
تصحیح عملیات جاری:
سیستم حسابداری ارزان سنجش مسئولیت کامل بیان نقاط ضعف و قوت را بر عهده دارد و با انجام این مسئولیت می‌تواند نسبت به تصحیح نقاط ضعف اقدام و نقاط قوت را مورد تشویق قرار دهد.
تعیین قیمت:
هر چند تعیین قیمت محصولات یا خدمات از طریق محاسبه قیمت تمام شده فکری اساسی است اما نباید فراموش کرد که در بیشتر موسسات قیمت را بازار تعیین می‌کند که آن نیز به نوبه خود بازتابی از هزینه تمام شده است. محاسبه قیمت تمام شده محصولات یا خدمات در هر شعبه مدیریت را قادر به مقایسه نحوه عملیات در هر شعبه می‌کند.
ایجاد هماهنگی در تنظیم حساب ها:
گزارشگری نتایج عملیات به صورت مالی در فرم‌های مخصوص پایان دوره‌ای از اهداف اولیه حسابداری است. تهیه صورت های مالی تلفیقی مستلزم برقراری سیستم هماهنگ حساب‌ها در تمامی شعب است.
مزایای حسابداری سنجش مسئولیت:
سیستم سنجش مسئولیت هم به نسبت سیستم‌های دیگر مزایایی دارد که مزایای آن به شرح زیر است:
- روشی مناسب برای مدیریت سازمان‌های بزرگ است.
- شرایط مناسبی برای تصمیم گیری بهتر در سطح منطقه را برای شرکت فراهم می‌آورد.
- ایجاد کننده انگیزش در مدیران و کارکنان بخش‌های مختلف سازمان برای بهبود عملکرد فردی است.
- فراهم کننده آزادی عمل در تصمیم‌گیری برای مدیران بخش‌های سازمان است.
- داشتن زمان بیشتر برای تصمیم‌گیری در مورد سیاست‌های کلی و برنامه ریزی‌های استراتژیک سازمان.
- از مدیران و متخصصانی که مزیت‌های رقابتی برای سازمان به وجود می‌آورند، پشتیبانی می‌کند.
- شرکت را وادار می‌سازد تا اهداف شرکت و اهداف فردی و ارتباطات را به صورت واضح تعریف نماید.
- مدیران شرکت‌ها را مجبور می‌کند که برنامه ریزی و بودجه بندی واقعی تنظیم کنند.
- کمک می‌کند تا کیفیت تصمیم گیری به وسیله حداکثر کردن اصول مدیریت بهبود یابد.
- یک سیستم کنترل از نزدیک ارائه می‌کند.
- عملکرد افراد را با توجه به عملکرد هدف می‌سنجد.
- تمرکز زدایی در تصمیم‌گیری را تسهیل می‌بخشد.
- حس آگاهی از هزینه‌ها در میان مدیران و زیر دستان پرورش می‌یابد.
- مراکز تصمیم‌گیری سراسر سازمان و آثار هزینه‌ای مدیران فردی را شناسایی می‌کند.
مفروضات حسابداری سنجش مسئولیت:
حسابداری سنجش مسئولیت بر فرضیات زیر استوار است.
- مدیران در قبال عملیاتی که در حوزه سازمانی آنان انجام می‌گیرد و بر آن کنترل دارند، جوابگو هستند.
- مدیران در دست‌یابی به هدف‌ها و مقاصد تعیین شده برای واحدهای تحت سرپرستی شان کوشش می‌کنند.
- مدیران در تدوین هدف‌هایی که از طریق آن‌ها عملکردشان اندازه‌گیری می‌شود، مشارکت دارند.
نقش اطلاعات در ارزیابی عملکرد بخش ها:
صورت سود و زیان، عملکرد کلی یک شرکت را می سنجد. اما مدیران به اطلاعات حسابداری در مورد عملکرد هر بخش از شرکت نیاز دارند. این اطلاعات، مدیران را در موارد زیر یاری می‌دهد:
برنامه ریزی و تصمیم منابع:
مدیریت بایستی بداند که چطور قسمت‌های مختلف یک شرکت انجام وظیفه می‌کنند و به این ترتیب اهداف آتی آن‌ها را تعیین کرده، منابع لازم را به بخش‌هایی که بیشترین توان کسب سود را دارند، تخصیص دهد.
کنترل عملیات:
یکی از کاربردهای اطلاعات بخش‌ها، شناسایی قسمت‌هایی از شرکت است که کارایی لازم را نداشته یا پایین‌تر از سطح مورد انتظار عمل می‌کنند. وقتی درآمد کاهش می‌یابد یا هزینه‌ها بالا می‌روند، اطلاعات بخش‌ها به مدیریت کمک می‌کند تا توجه خود را به بخشی که عملکرد ضعیف دارد معطوف نمایند.
نکته: اگر یک بخش کسب سودآور نباشد، شاید بهتر باشد که متوقف گردد.
ارزیابی عملکرد مدیران بخش ها:
چون هر بخش یک محدوده مسئولیت پذیر است، لذا عملکرد بخش، مبنایی را برای ارزیابی عملکرد مدیر بخش فراهم می‌کند. بنابراین اندازه‌گیری عملکرد هر بخش از شرکت، از وظایف مهم عرض سیستم حسابداری است که برای ارضای نیازهای اطلاعاتی مدیریت در سیستم حسابداری شرکت طراحی می‌شود.
انواع مراکز سنجش مسئولیت حسابداری
مرکز مسئولیت را می‌توان به عنوان یک بخش یا واحد مشخص در سازمان تصور کرد که یک مدیر مسئول آن است. این مدیر موظف است نتایج عملکرد این بخش را به مدیران بالاتر گزارش دهد و پاسخگوی آن‌ها باشد. در این رابطه چهار مرکز مسئولیت وجود دارد:
- مرکز مسئولیت هزینه: در مراکز هزینه، مدیر مسئول کنترل دقیق هزینه‌ها است. عملکرد او با مقایسه هزینه‌های واقعی با بودجه تعیین شده ارزیابی می‌شود. به عنوان مثال، مدیر تولید، کارگزینی یا حسابداری در این دسته قرار می‌گیرند.
- مرکز مسئولیت درآمد: مدیر فروش در این مرکز مسئول تحقق درآمدهای پیش‌بینی‌شده است. عملکرد وی بر اساس میزان تحقق درآمدهای واقعی نسبت به بودجه تعیین شده ارزیابی می‌شود.
- مرکز مسئولیت سود: هدف اصلی مدیران مراکز سود، کسب حداکثر سود ممکن است. برای رسیدن به این هدف، آن‌ها باید هم به افزایش درآمد و هم به کنترل هزینه‌ها بپردازند. به عنوان مثال، مدیران شعب یک فروشگاه زنجیره‌ای در این دسته قرار می‌گیرند.
- مرکز مسئولیت سرمایه گذاری: در مراکز سرمایه‌گذاری، مدیران علاوه بر افزایش درآمد و کنترل هزینه‌ها، مسئولیت بهینه‌سازی استفاده از دارایی‌های فیزیکی مانند تجهیزات و ماشین‌آلات را نیز بر عهده دارند تا بیشترین بازدهی از سرمایه‌گذاری حاصل شود.
