بر اساس تعاریف موجود، متوسط قیمت تمام شده در هر کار، قیمت واحد درج شده در فهرست بها است که عملیات لازم را برای استراتژی قیمت‌گذاری به عهده دارد و قیمت‌ها را با توجه به معیارها و فروض خاصی محاسبه می‌کند.
در قراردادهایی که دارای فهرست بها هستند، ضرر و زیانی که به پیمانکاران وارد می‌شود و یا تورم‌های شدید، با استفاده از تعدیل قیمت‌های فهرست بهای ثبت شده در قرارداد ثبت می‌شوند که تعدیل قیمت‌ها بر اساس بخشنامه سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی و روش محاسبه تعدیل صورت می‌گیرد.
دستورالعمل نحوه تعدیل چیست؟
این دستورالعمل برای تعدیل قیمت در پیمانها، به تصویب شورای عالی رسیده است که از نوع گروه اول است.
زمانی که سازمان‌های اجرایی اسناد مناقصه را به منظور دریافت پیشنهاد از سوی پیمانکاران، به نمایش می‌گذارند، موظفند که نسخه‌ای از آن را به همراه دستورالعمل ارسال نمایند تا پیمانکاران بتوانند پس از رویت آن پیشنهاد قیمتی خود را ارائه دهند.
اقدام‌های مرتبط با تعدیل:
در رابطه با تعدیل، انجام برخی از اقدامات ضروری است که در دسته‌های زیر تقسیم بندی شده‌اند و ضوابط و قوانین را در بر دارند.
- برآورد
- تهیه و آماده کردن اسناد و مدارک به منظور دریافت پیشنهاد قیمت
- تهیه و آماده کردن اسناد پس از اخذ پیشنهادها و قبل از انعقاد پیمان
- تهیه و آماده کردن اسناد پس از عقد قرارداد و شروع کار تا تحویل موقت
- تهیه و آماده کردن اسناد پس از تحویل موقت
تنظیم کردن تعدیل برای یک پروژه بر اساس دستورالعمل‌های موجود، صورت وضعیت محاسبات آن را نمایش می‌دهد در واقع می‌توان گفت تعدیل نوعی از صورت وضعیت است.
استفاده از سیستم حسابداری برای مدیریت بهتر داده‌های مالی سازمان‌ها پیشنهاد می‌شود.
تعاریف مورد نیاز برای تعدیل:
در دستور العمل تعدیل، مفاهیمی وجود دارد که در ادامه به تعریف آن‌ها پرداخته شده است.
دوره:
در تعدیل هر فصل از سال یک دوره محسوب می‌شود یعنی:
- فروردین تا خرداد
- تیر تا شهریور
- مهر تا آذر
- دی تا اسفند
شاخص:
شاخص در واقع به عددی گفته می‌شود که نشان‌دهنده متوسط تغییرات قیمت هر دوره نسبت به دوره پایه است که در طی بخشنامه‌هایی توسط سازمان مدیریت و برنامه ریزی ابلاغ می‌گردند.
نکته: این شاخص‌ها به صورت قطعی و یا موقت تهیه می‌شوند.
دوره پایه:
به دوره‌ای دوره پایه گفته می‌شود که تمامی شاخص‌های آن عدد 100 باشد.
شاخص گروهی (فصلی):
شاخص گروهی که به آن شاخص فصلی نیز گفته می‌شود، عددی است که میانگین تغییرات قیمت‌های واحد اقلام یک دوره را نسبت به دوره پایه محاسبه می‌کند.
شاخص رشته‌ای:
شاخص رشته‌ای به عددی گفته می‌شود که متوسط قیمت واحد اقلام یک رشته را بر اساس فهرست بهای دوره پایه نمایش می‌دهد.
شاخص کلی:
شاخص کلی به شاخصی می‌گویند که میانگین تغییرات قیمت‌های اقلام موجود در فهرست پایه در هر دوره را نسبت به دوره پایه نمایش می‌دهد.
شاخص مبنای پیمان:
شاخص مبنای پیمان، شاخصی است که برای قراردادهای مناقصه‌ای و غیر مناقصه‌ای تعریف می‌شود که مفهوم آن در زیر آمده است.
شاخص مبنای پیمان برای برگزاری مناقصه:
دوره سه ماهه پیش از دوره سه ماهه آخرین روز مهلت برای کارفرما به منظور تسلیم قیمت پیشنهادی وی را شاخص مبنای پیمان برای برگزاری مناقصه گویند.
شاخص مبنای پیمان برای ترک مناقصه:
دوره سه ماهه پیش از دوره سه ماهه‌ای که پیشنهاد نهایی پیمانکار برای کارفرما به صورت کتبی ارسال می‌شود را شاخص مبنای پیمان برای ترک مناقصه گویند. در این مورد، زمان مشخصی برای تسلیم پیشنهاد وجود ندارد و ممکن است در طی چند مرحله مذاکره بین طرفین ارائه گردد.
نکته: ملام قیمت، پیشنهادی است که منجر به عقد قرارداد می‌شود.
شاخص دوره انجام کار:
شاخص دوره انجام کار به شاخصی گفته می‌شود که عملیات اجرایی در آن دوره انجام می‌گیرد.
کارکرد دوره:
به میزان مبلغ کارهای انجام شده در طی دوره، کارکرد دوره می‌گویند که شامل موارد زیر است:
- عملیات اجرایی
- مصالح پای کار
- هزینه تجهیز یا جمع کردن کارگاه
نکته: صورت مبالغ تایید شده در صورت وضعیت‌های هر دوره، کارکرد آن دوره است.
ضریب تعدیل:
ضریب تعدیل به ضریبی گفته می‌شود که از تقسیم دوره کارکرد به شاخص مبنای پیمان منهای یک محاسبه می‌شود که در برخی موارد در ۰/۹۵ و گاهی در ۰/۹۷۵ و در برخی مواقع نیز در ۱/۰۰ ضرب خواهد شد.
کارهای جدید:
ابلاغ کارهایی که پس از عقد قرارداد یا در حین عملیات در چارچوب موضوع قرارداد برای پیمانکار صورت می‌گیرد را می‌گویند که برای آن‌ها قیمت و مقدار پیش‌بینی نشده است.
نکته: کار جدید و کار اضافی متفاوت هستند در واقع می‌توان گفت هر دوی آن‌ها پس از عقد قرارداد ابلاغ می‌شوند اما کار اضافی در فهرست بهای منظم دارای قیمت است.
تاخیر مجاز:
تاخیر مجاز به بخشی از طول مدت قرارداد گفته می‌شود که خارج از قصور پیمانکار صورت می‌گیرد که نمونه‌هایی از آن در زیر ذکر شده است:
- تاخیر در اجرای پروژه به دلیل نامناسب بودن شرایط آب و هوایی
- تاخیر کارفرما در پرداخت مطالبات پیمانکار
نکته: برای این که مجاز بودن تاخیرها اثبات گردد، بایستی مستندات کافی تهیه شود که این مستندات باید به تایید کارفرما و نظارت رسیده باشد.
تاخیر غیر مجاز:
تاخیر غیر مجاز به بخشی از طول مدت پیمان گفته می‌شود که از قصور پیمانکار ناشی می‌شود و مستنداتی برای مجاز بودن آن وجود ندارد.
شاخص علی الحساب برای دوران تاخیر:
دستگاه اجرایی وظیفه دارد که در پایان مدت اولیه و یا تمدید قرارداد، تاخیرها را رسیدگی نموده و شاخص‌های تعدیل کارکرد دوره‌های بعدی را بر اساس نوع تاخیرها مشخص کند.
نکته: این تعدیل کارکرد پس از محاسبه، به صورت علی‌الحساب پرداخت می‌شود.
مدت پیمان:
مدت اولیه قرارداد به علاوه مدت زمان تاخیرهای مجاز صورت گرفته را مدت پیمان (مدت قرارداد) می‌گویند که مدت زمان تاخیرهای مجاز باید با توجه به مستندات مورد قبول ثبت گردد.
مبلغ کارکرد صورت وضعیت:
به تفاوت بین مبلغ صورت وضعیت مورد نظر و صورت وضعیت قبلی را مبلغ کارکرد صورت وضعیت می‌گویند که لازم است برای هر فصل از فهرست‌های منظم به قرارداد محاسبه گردد.
انتخاب نوع شاخص برای محاسبه تعدیل:
انتخاب نوع شاخص محاسبه تعدیل با استفاده از نوع قرارداد و فهرست قیمت منظم آن صورت می‌گیرد که دارای حالت‌های زیر است:
- پیمان‌هایی که دارای فهرست بهای واحد پایه هستند.
- پیمان‌هایی که فاقد فهرست بهای واحد پایه هستند.
مبلغ کارکرد:
به مبلغی گفته می‌شود که بر اساس شاخص‌های گروهی (فصلی) فهرست بهای واحد پایه تعدیل می‌شود.
مبلغ تجهیز و برچیدن کارگاه:
به مبلغی گفته می‌شود که بر اساس شاخص کلی تعدیل می‌شود.
مبلغ مصالح پای کار:
این نوع مبلغ بر اساس شاخص گروهی یا فصلی در فهرست‌های پایه تعدیل می‌شود که نمونه‌هایی از آن در زیر ذکر شده است:
- مبالغ مصالح پای کار مربوط به سیمان
- مبالغ مصالح پای کار مربوط به شن
- مبالغ مصالح پای کار مربوط به ماسه
اقلام ستاره دار:
اقلام ستاره دار که به آن‌ها ردیف‌های غیر پایه نیز گفته می‌شود، قیمت پایه ندارند و مشابه سایر ردیف‌های دوره تعدیل می‌گردند که قیمت آن‌ها زمان تهیه برآورد و بر اساس دستورالعمل تعیین و تصویب می‌شود.
کارهای جدید:
تعیین قیمت برای کارهای جدید در هنگام اجرا صورت می‌گیرد و شامل تعدیل نمی‌شود اما ایجاد تمایز این کارها از فصل‌های دیگر در هنگام محاسبه تعدیل، کار بسیار دشواری است. بنابراین اگر قرارداد دارای تعدیل باشد، تعدیل معکوس سه ماهه برای تعیین قیمت کارهای جدید مبنا قرار می‌گیرد که این تعدیل معکوس بر اساس شاخص‌های گروهی دوره مورد نظر صورت می‌گیرد.
محاسبه تعدیل صورت وضعیت‌ها:
برای انجام این کار ابتدا لازم است که دوره‌های مربوط به کارکرد آن صورت وضعیت را مشخص نمود و پس از آن با استفاده از شاخص‌های گروهی و شاخص مبنای پیمان، ضریب‌های تعدیل محاسبه گردند. این مبلغ تعدیل برای هر دوره از ضرب ضریب تعدیل در مبلغ کارکرد دوره‌ها، مصالح پای کار برای هر دوره و هزینه تجهیز کارگاه به دست می‌آید. مبلغ تعدیل هر فصل از حاصل ضرب ضریب تعدیل در مبلغ کارکرد صورت وضعیت آن فصل، مربوط به دوره (سه ماهه) مورد نظر به دست می‌آید. سازمان‌ها می‌توانند از نرم افزار فروش آنلاین برای مدیریت بهتر داده‌ها و اطلاعات مشتریان خود استفاده کنند.
گرد کردن ضریب تعدیل:
دقت ضریب تعدیل در محاسبات سه رقم اعشار می باشد که ابتدا با چهار رقم اعشار مورد محاسبه قرار می گیرد و اگر رقم چهارم اعشار بزرگ تر یا مساوی 5 باشد، رقم چهارم حذف می گردد و یک واحد به رقم سوم اضافه می گردد در غیر این صورت رقم چهارم فقط حذف می شود.
تعدیل پیمان‌هایی که خاتمه می‌یابند:
اگر قرارداد بدون هیچ گونه کوتاهی از طرف پیمانکار به اتمام برسد و این موضوع در اسناد و مدارک مشخص گردد، کارکرد پیمانکار مورد نظر بر اساس دستور العمل مشمول تعدیل آحاد بها می‌شود.
تعدیل پیمان‌هایی که فسخ می‌شوند:
اگر قرارداد به دلیل قصور و کوتاهی پیمانکار فسخ گردد و برای این موضوع مدارک و اسنادی موجود باشد، آن‌گاه تعدیل مبالغ کارهای انجام شده بر اساس دستور العمل محاسبه می‌شود.
تغییر ضریب ۰/۹۵ در رابطه ضریب تعدیل:
در قراردادهایی که در مدت زمان تعیین شده در توافق نامه به اتمام رسیده باشد و به صورت موقت تحویل داده شوند، عدد ۰/۹۵ در ضریب تعدیل به عدد 1 تبدیل می‌شود.
همچنین در قراردادهایی که تا مدت زمان معین بعلاوه تاخیرهای مجاز تمام شده باشد و به صورت موقت تحویل داده شود، عدد ۰/۹۵ در ضریب تعدیل به عدد ۰/۹۷۵ تبدیل می‌شود.
تفاوت بین اعداد ۰/۹۵ و ۰/۹۷۵ در زمان ارائه صورت وضعیت، به پیمانکار مربوطه پرداخت می‌شود.
مبنای محاسبه تعدیل و نحوه ارائه آن:
پیمانکار پروژه مبلغ های تعدیل آحاد بها را طبق صورت وضعیتی که توسط کارفرما تایید شده باشد محاسبه نموده و جهت بررسی و پرداخت بر اساس بند الف ماده 37 شرایط عمومی تعیین می‌شود.
تا زمانی که شاخص‌های قطعی اعلام گردد، تعدیل صورت وضعیت‌ها بر اساس آخرین شاخص ابلاغ شده محاسبه و پرداخت می‌شود. پس از اعلام قطعی شاخص‌های مربوطه برای دوره انجام کار، طبق دستور العمل تعدیل صورت می‌گیرد و به صورت قطعی برای پیمانکار محاسبه می‌شود.
