تأثیر دما بر کاغذ:
متناسب و متعادل نگه داشتن دمای کتابخانه در فصول مختلف سال از ضروری ترین شرایط استفاده از کتابخانه است. عدم کنترل دمای کتابخانه موجب اختلال در فعالیت کتابخانه شده، به صورت های مختلف به مجموعه و محتویات کتابخانه کمابیش آسیب می رساند. گرما (همراه با مواد غذایی در رطوبت) از عوامل اصلی رشد کپک است. حشرات در ساختمان های گرم به سرعت رشد می کنند. گرما سبب تسریع فساد شیمیایی کاغذ، چرم و پارچه می گردد. در گرمای زیاد کتابخانه، چسب و سریش جلد کتاب خشک و فاسد می شوند. گرمای حاصله از آتش سوزی های اتفاقی به کتاب ها و کاغذ – حتی اگر در معرض مستقیم آتش هم نباشند – خسارت های بسیاری وارد می آورد. کاغذها و کتاب هایی که در معرض حرارت قرار گیرند قابلیت تا خوردن خود را از دست می دهند و ترد و شکننده می شوند. نسخه های خطی که از پاپیروس یا تنه درختان و یا برگ درخت نخل تهیه شده باشند، بر اثر حرارت خشک و شکننده می شود. در ساختمان های فوق العاده گرم و یا در آب و هوای گرمسیری مواد کتابخانه به سادگی فساد می پذیرند و از بین می روند. مقاومت کاغذ بستگی به مقاومت الیاف و ماده ای که باعث به هم چسبیدن الیاف شده است، دارد. درجه حرارت و رطوبت کم از فشار و تخریب کاغذ می کاهد و عمر نامرغوب ترین مواد کتابخانه در دمای کم افزایش می یابد.
اختلافات فاحش درجه حرارت از قبیل 10 درجه سانتیگراد در زمستان و 45 درجه سانتیگراد در تابستان نیز بر اساس تجارب به دست آمده در هندوستان، در میزان انعطاف پذیری این مواد تأثیر فراوان دارد. درجه گرما و رطوبت نسبی هوا به ترتیب در درجات بالای 32 درجه سانتیگراد و 70 درصد قطعاً باعث رشد و تکثیر آفاتی نظیر کرم کتاب، سیلورفیش، سوسک، موریانه و غیره و همچنین نوعی قارچ مشهور موسوم به کپک یا زنگ گیاهی می شود.
برگزاری نمایشگاه ها در درجه حرارت بالا حتی برای مدتی کوتاه باعث زرد شدن و شکنندگی کاغذ می شود. اما حرارت پائین کهنه شدن کاغذ را به تأخیر می اندازد. تأثیر دما به ویژه هنگامی زیانبار می شود که همراه با رطوبت باشد. رطوبت را نمی توان مستقل از دمای هوا مورد توجه قرار داد و تغییر همزمان این و پارامتر به مراتب خطرناک تر از سطح بالا یا ناکافی یکی از این دو عامل است:
الف) صدمات فیزیکی:
از آنجا که کاغذ و تیماج از مواد و مصالح جاذب رطوبت هستند پس از جذب رطوبت متورم می شوند و به هنگام آزاد کردن آن جمع می شوند. یک کاغذ طبیعی به شکل یک برگ یا قشری از الیاف در هم پیچیده ظاهر می شود. هنگام ساختن کاغذ الیاف مرطوب سلولز برای آن که پس از خشک شدن برگی محکم و منسجم تشکیل دهند، پخش می شوند. این برگ به حسب مقدار رطوبتی که در الیاف سلولز باقی می ماند سطحی متفاوت خواهد داشت. کاغذی که با دست ساخته می شود، در طول و عرض تقریباً یکسان پهن می شوند؛ زیرا الیاف بدون در نظر گرفتن راستایی و جمع قرار می گیرند. کاغذی که با ماشین ساخته می شود، بیشتر در راستای عمودی یعنی در جهت کشش خمیر کاغذ پهن یا جمع می شود. زیرا الیاف به گونه ترجیحی در این راستا ردیف شده اند. این ردیف شدن الیاف کاغذ به کار سهولت تا شدن یا لوله شدن کاغذ نیز صدمه می زند و رعایت احتیاط یا در تا زدن و چسباندن آن در کارهای تجلید یا عملیات تعمیر، ضروری می سازد. برای یک تغییر ده درصدی در رطوبت نسبی ابعاد یک کاغذ نقاشی ممکن است 6/0 درصد در پهنا و از 1/0 درصد در طول اضافه یا کم شود.
کمترین آسیبی که حرارت زیاد بر آثار کاغذی وارد می سازد از دست رفتن خواص سلولزی است. اما حرارت نه تنها باعث کاهش کیفیت در الیاف سلولز می شود، بلکه بر رنگ ها نیز تأثیر می گذارد. اگر قصور کنیم که یک افزایش حرارت تصادفی در محیط داشته باشیم و میزان آن به بالای 60 درجه سانتیگراد برسد نه تنها قسمت های آثار کاغذی رطوبت خود را از دست داده و تخریب می شوند، بلکه امکان بروز واکنش های شیمیایی بین عناصر تشکیل دهنده رنگ ها نیز وجود دارد. حرارت، رطوبت موجود در آثار کاغذی را به سرعت کاهش داده و شکل ظاهری آن را از حالت عادی خارج می سازد. آزمایش های انجام شده نشان می دهد که در ازای هر 10 درجه سانتیگراد افزایش درجه حرارت، میزان واکنش دو برابر خواهد شد. بنابراین هنگامی که حرارت محیط از 20 درجه سانتیگراد به طور تصادفی به 50 درجه سانتیگراد برسد، واکنش به طور تصاعدی بالا رفته و 8 برابر خواهد شد. اهمیت کنترل حرارت را می توان به این مثال ساده دریافت. حرارت های بالا با رطوبت نسبی کم، باعث زردی، سفتی، تردی و شکنندگی کاغذها می شود. ناگفته نماند که حرارت در کنار رطوبت بهترین عامل برای رشد قارچ ها، کپک ها و حشرات است. گاه حرارت های بالا می تواند ظاهر رنگ ها را نیز 100 درصد تغییر دهد که غیرقابل جبران است.
در رطوبت زیاد، کاغذ شکل خود را از دست می دهد و نرم می شود. همانگونه که رطوبت زیاد زیانبار است، خشکی زیاد نیز به کاغذ صدمه می زند. کاغذ نیاز به محیطی با رطوبت 5 درصد دارد تا حالت انعطاف و لطافت خود را حفظ نماید. کمبود رطوبت از دست دادن آب ساختارهای کاغذ را به دنبال می آورد و کاغذ را شکننده و کم استقامت می سازد. چسب به کار رفته در اغذ خشک و شکننده می شود. رطوبت نسبی پایین نیز تیماج را خشک و سفت می کند و مقاومت مکانیکی جلدذ را کاهش می دهد.
استفاده از سیستم اتوماسیون اداری آنلاین، نرم افزار دبیرخانه ، بایگانی و… برای صرفه جویی در مصرف کاغذ به سازمان ها پیشنهاد می شود.
ب) صدمات شیمیایی:
گرمای توأم با رطوبت، هیدرولیز اسیدی ملکول های سلولز و کولاژن را سرعت می بخشد. کاغذ شکننده می شود و مقامت مکانیکی خود را از دست می دهد. در مورد چرم ها نیز وضع از همین قرار است. در واقع حرارت همه مانیسم های اضمحلال سلولز را سرعت می بخشد. هیدرولیز، اکسیداسیون و تأثیرات فتوشیمیایی، حرارت پائین سرعت فروپاشی را کم می کند: کاغذی که در معرض نور قرار گرفته، اگر در محیطی با حرارت پائین قرار داشته باشد کمتر زرد می شود و اگر کتب و لوازم التحریر را می شد منجمد نمود، حیات طولانی تری می یافتند. پارکر به کتابی اشاره کرده که کاپتین اسکات در سال 1911 در قطب جنوب جاگذاشته و در سال 1956 سرویونان فرش آن را در وضعیتی کاملاً سالم بازیافته است.
ج) صدمات بیولوژیکی:
درجه رطوبت نسبی و حرارت محیط نقشی برتر در چرخه حیاتی قارچ ها و باکتری های موجود در کتاب ها یا در اتمسفر، ایفاد می کنند. بهترین شرایط حرارتی و رطوبتی برای رشد آنها عبارت است از: حرارتی میان 22 تا 25 درجه سانتیگراد و به رشد و گسترش میکرو-ارگانیسم که از سلولز، چسب کاغذ و یا جلد کتب و مواد افزوده به چرم، تغذیه می کند، دامن می زند. رطوبت نسبی بالاتر از 70 درصد، تیماج را در مقابل حملات میکرو-ارگانیسم ها صدمه پذیرتر می سازد.
عوامل رشد باکتری:
باکتری ها هم در تاریکی و هم در روشنایی رشد می کنند و گرما و رطوبت به تولید مثل و تکثیر آنها کمک می کند. باکتری ها نسبت به حرارت بالا حساس هستند و برخی در حرارت بالای 40 درجه سانتیگراد از بین می روند. با این همه ترموفیل ها در حرارت میان 50 تا 65 رشد خوبی دارند. متابولیسم باکتری ها در رطوبت نسبی کمتر از 65 درصد ناممکن است. در رطوبت حدود 100 درصد بهترین شرایط زندگی آنها را فراهم می آورد. باکتری ها می توانند در PH 12-1 زندگی کنند، اما بهترین وضعیت برای غالب آنها وضعیت کمی قلیایی است. (5/7-2/7)
عوامل رشد قارچ:
رشد میکروارگانیسم ها تحت تأثیر عوامل گوناگونی است که دما و رطوبت بدون تردید اهم آنها به شمار می آیند. دمای مناسب برای بهترین رشد و تولید مثل قارچ ها متغیر است که تقریباً بین 35-15 درجه سانتیگراد می باشد. میانگین بهترین دما حدود 30 درجه سانتیگراد با رطوبت 100-57 درصد ذکر شده است. کنترل محیط به دلیل طیف گسترده غذای قارچ ها و وجود هاگ ها در همه جای حیاتی است. در دستورالعمل های مرطوب به توصیه های بسیاری برای رطوبت نسبی و دما ذکر شده است. عموماً توصیه شده است که مواد در رطوبت نسبی 55-50 درصد و دمای بین 20-18 درجه سانتیگراد نگهداری شوند.
اسپرها و کونیدی های قارچ ها هم در درجه حرارت های نزدیک به صفر درجه و هم در حرارت های با 60-50 درجه سانتیگراد قادر به رشد و گسترش هستند. بعضی انواع آن قادر به تحمل درجه حرارت های پائین تر از صفر درجه یا بیش از صد درجه هستند. اما تنها هنگامی که حرارت مناسب و دیگر شرایطی که برای رشدشان ضروری است در سالن های بایگانی ها یا کتابخانه ها وجود داشته باشد، شروع به رشد و تکثیر می کنند. رشد قارچ ها در کمتر از 65 درصد رطوبت نسبی، ضعیف است. آنها در 90-80 درصد رطوبت نسبی، رشدی چشمگیر دارند. این رشد در محیطی با میزان رطوبت نسبی بیش از 95 درصد فوق العاده زیاد است. هماهنگی میان دما و رطوبت نسبی عامل تعیین کننده به شمار می آید. مناسب ترین شرایط ممکن برای رشد قارچ ها عبارت است از: دمای 30-24 درجه سانتیگراد، رطوبت نسبی میان 80-65 درصد و PH کمی اسیدی حدود 5/5 (6/5-8/4).
حشرات:
بهترین درجه حرارت برای رشد و تولید مثل حرارت 30-20 درجه سانتیگراد است. چون حشرات قادر به تنظیم دمای بدون خود نیستند. در حرارت زیر 10 درجه سانتیگراد به دلیل کند شدن متابولیسم بدنشان غیرفعال می شوند. مرگ آنها زمانی صورت می پذیرد که مدت زمانی دما 20- درجه سانتیگراد یا پائین یا بالای 45 درجه سانتیگراد باشد. اغلب حشرات رطوبت نسبی (Rh) 80-60 درصد را ترجیح می دهند. البته استثنائات زیادی بر این کلیات وجود دارند.
- تیره تیزانورها: مشهورترین حشره این تیره ماهی نقره ای (له پیساساکارینا.ال) است که به خانواده له پیست ها تعلق دارد. بهترین شرایط رشد و نمود برای ماهی نقره ای ها وجود حرارتی میان 24-16 درجه سانتیگراد و رطوبت نسبی حدود 90 درصد است و این متأسفانه شرایطی است که می تواند بر کتابخانه ها حاکم باشد. بنابراین، باید نتیجه گرفت که رشد و تکثیر ماهی نقره ای ها در مخازن (کتاب) می تان بهسرعت گسترش یابد. طول مدت زندگی این حشرات بر حسب شرایط محیطی از 1 تا 3 سال است.
- تیره دیکتی یوپترها: مشهورترین انواع این تیره پلات ها می باشند. آنها به خانواده بلاتیداها تعلق دارند. تیره: بلاتوئیدا، خانواده: بلاتیدا، نوع: بلاتلاژ رمانیکا.ال، نام حشره به فرانسوی: بلات، کافار (سوسک). شرایط مناسب برای زندگی سوسک ها درجه حرارتی میان 30-25 درجه سانتیگراد و رطوبت نسبی بالاتر از 70 درصد است. چرخه حیاتی 1 تا 3 سال.
- تیره پسوکوپترها: خانواده: لیپوسلیدا، نوع: لیمپوسیس دیونیا توریوس سول، به زبان فرانسه: شپش کتاب.
رشد و تکثیر سریع آنها به رطوبت و گرما نیاز دارد. آنها در دمای 25 درجه سانتیگراد و رطوبت نسبی 90-80 درصد سریعاً تکثیر می یابند. چنین شرایطی برای رشد قارچ ها و کپک ها نیز مناسب است. طول مدت زندگی شپش کتاب 6 ماه است. پس از یک ماه شفیره حشره به رشد کامل می رسد.
- تیره کوله اوپترها: این گسترده ترین طبقه حشرات را برای مطالعه حشراتی که به اسناد و مکتوبات خسارت وارد می کنند که به حسب نحوه تغذیه آنها تقسیم می شوند.
- خانواده آنوبی ئید: نوع: آنوبیوم پونکتاترم دی گیر، نام فرانسوی حشره: وریلت خانگی (شپش چوب). / محیط مناسب برای رشد آنها درجه حرارتی میان 28-24 درجه سانتیگراد و رطوبت نسبی 90-80 درصد است. آنها می توانند در مقابل هوای سرد 9-8 درجه سانتیگراد و هوای گرم تا 40 درجه سانتیگراد مقاومت کنند. چرخه حیاتی آنها از 1 تا 3 و گاه 4 سال به طول می انجامد.
- خانواده لیکتیداها: نوع: الیکتوس برونوس استف، نام حشره به فرانسه: لیکت. چرخه حیاتی: یکسال.
- خانواده درمستیداها: نوع: درمست لارداریوس، نام فرانسوی: درست دولار، طول چرخه حیاتی: بر حسب انواع آن متفاوت است.
- خانواده پتی نیداها
- تیره ایزوپترها: خاواده: رینوتر می تدا، نوع: رتی کولی موم لوسی فوگوس، به فرانسه: مورچه سفید، موریانه. این حشرات از نور گریزان هستند و رطوبت را دوست دارند. بهترین شرایط برای زندگی و رشد آنها درجه حرارتی میان 30-26 درجه سانتگیراد است.
- تیره دیپترها: خانواده: موسیدا، نوع: موسکادومستیکا، نام حشره به فرانسوی: مگس.
اقدامات ایمنی و پیش گیرنده:
شرایط دما و رطوبت نسبی که عموماً برای نگهداری از کتاب ها توصیه می شود عبارت است از 18 درجه سانتیگراد و 55-50 درصد رطوبت نسبی در سالن مطالعه. این پارامترها از سوی فدراسیو بین المللی انجمن های کتابخانه ها (IFLA) نیز توصیه شده است.
از لحاظ نظری دمای مخزن کتاب را باید در 15 درجه سانتگیارد نگه داشت. با این همه باید مراقب سلامتی و راحتی افرادی که در آن جا کاری کنند، نیز بود و به همین دلیل درجه حرارت 20 درجه سانتیگراد در سالن های مطالعه قابل قبول می نماید. این دما واکنش های شیمیایی زیانبار را تشدید چندانی نمی کند و از لحاظ اقتصادی نیز مقرون به صرفه است. در انبارها و مخازن هنگامی که کمی در آنجا کار نمی کند. درجه حرارتی پایین تر از 14 درجه سانتیگراد توصیه می شود. انسان قادر است تغییرات شدید رطوبت را تحمل کند؛ اما به دلیل حساسیت مواد آلی به این نوسانات، رطوبت نسبی باید ثابت نگهداشته شود. نرخ رطوبتی 2±50درصد کاملاً مناسب است. چرا که این درصد برای احتراز از بروز دشواری در مواردی که خشک و شکننده می شوند، درصد بالا و مناسبی است و برای جلوگیری از تکثیر قارچ ها و حشرات به اندازه کافی پائین است.
تهویه همراه با مواد آلی عموماً در برابر دما و رطوبت هوا حساس هستند. حداقل میزان درصد رطوبت که برای مواد آلی بی زیان است، 50 درصد می باشد. وحتی اگر به 45 درصد تقلیل پیدا کند صدمه ای به اشیاء حساس نخواهد رسید. ولی چنانچه رطوبت نسبی کتابخانه تا مدت زیادی در این حد باقی بماند، باید برای جبران آن میزان رطوبت موجود در هوا را افزایش داد یا درجه حرارت محیط را پائین آورد و یا به کمک دستگاه تهویه، هوای کتابخانه را تجدید کرد. تهویه هوا به منظور بالا بردن رطوبت نسبی سالن های کتابخانه صدمه ای به مواد کتابخانه نمی زند. البته همان طور که گفته شد، می توان به جای بالا بردن میزان رطوبت نسبی محیط درجه حرارت را پائین آورد. برای جلوگیری از تکثیر و نمو قارچ ها و موجودات ذره بینی کافی است که رطوبت نسبی کتابخانه ای که درجه حرارت محیط آن 15 تا 25 درجه سانتیگراد است، کمتر از 68 درصد باشد، ولی چون خاصیت رطوبت در کاغذها مختلف بوده و بستگی به جنس و ابعاد آن دارد، پس بهتر است حداکثر رطوبت نسبی مجاز را به جای 68 درصد در سطح 65 درصد ثابت نگه داریم. بنابراین بهترین شرایط حفاظت مواد کتابخانه ها و بایگانی های راکد به شرح زیر است:
- رطوبت نسبی از 65-60 درصد
- درجه حرارت از 25-15 درجه سانتیگراد
شرایط مخزن:
مخازن یعنی جایی که در آن مجموعه ها نگهداری می شوند هرگز نباید در معرض برخورد مستقیم گرما یا سرمای شدید هوا، رطوبت یا خشکی واقع شوند.
تجربه ثابت کرده است که در نگهداری مواد چاپی و نگارشی، تنظیم درجه حرارت و رطوبت هوای داخل مخازن از اهمیت قابل ملاحظه ای برخوردار است. درجه حرارت و رطوبت نسبی بسیار مناسب برای نگهداری دقیق و صحیح کاغذ و سایر مواد چاپی به ترتیب بین 25-22 درجه سانتیگراد و 55-45 درصد متغیر است. تنظیم درجه حرارت و رطوبت نسبی به مقیاس فوق فقط به کمک سیستم تهویه مطبوع مجهز و کامل امکان پذیر است.
مراقبت دایمی از مخازن: جعبه های مقوایی که در اندازه ها و ضخامت لازم ساخته شده اند برای نگهداری پرونده ها و اسناد طبقه بندی شده به ویژه، اسناد سلفونی بسیار مناسبند. بهر حال در صورت عدم وجود جعبه های مقوایی که برای نگهداری مواد چاپی ایده آل هستند. مدارک را باید بین دو تخته و اینستای پنج لا به اندازه کمی بزرگتر از اندازه مدارک محکم بسته شوند. این امر از چین و چروک خوردن آن ها در اثر تغییرات درجه حرارت و رطوبت جلوگیری می کند. تخته های حاوی مدارک از نزدیکی هر دو انتها با نخ مخصوص logline که حاقل دوبار دور خورده باید محکم شود.
محیط مخزن:
برای حفظ و نگهداری دراز مدت از اسناد باید تجهیزات و وسایل لازم را برای از بین بردن فاکتورهای جوی در اختیار داشت. مفهوم دقیق این مطلب این است که باید در مخزن اسناد جو مصنوعی ایجاد کرد که از جو و محیط خارج مخزن مجزا باشد. تنها راه حل این مشکل نصب سیستم تهویه مطبوع در مخزن است.
نصبت سیستم تهویه مطبوع مخارج قابل ملاحظه ای را در بر دارد. با توجه به این که هزینه آن به ویژه در شرایط جوی حاد در مناطق گرمسیری بسیار بالا است باید اذعان نمود که اکثر سازمان ها قادر به تحمل مخارج سنگین نصب، نگهداری و راه اندازی سیستم تهیوه مطبوع نخواهند بود. برای دستیابی به شرایط مطلوب مخزن باید با استفاده از ساختمان و مصالح ساختمانی مناسب یا با طراحی وجود و اصلاح طرح های ساختمانی موجود راه چاره ای پیدا کرد. قبل از هر چیز اتاق و مخزنی که برای نگهداری اسناد انتخاب می شود باید دارای وسایل لازم برای تهویه مناسب و گردش هوا باشد تا در صورت نیاز بتوان مقدار وسایل مربوط را اضافه کرد. گردش هوا موجب از بین رفتن هوای آلوده و ساکنی می شود که اگر با رطوبت زیاد نیز همراه باشد، موجبات رشد و نمود موجودات ذره بینی و سایر آفات زیان آور را فراهم می آورد. تأثیر حرارت را نیز می توان با انتخاب اتاق هایی که در قسمت داخلی ساختمان هستند یا دارای کریدور در سرپوشیده در قسمت خارجی می باشند تحت کنترل منطقی درآورد. استفاده از مواد و رنگ های دافع گرما در پشت بام یا روی نمای خارجی دیوارهای مخزن نیز به کاهش میزان تأثیرات گرمای شدید کمک می کند. امر مسلم این است که اگر تعدادی هواکش تا جاتی ممکن در قسمت بالای دیوارها نسبت به روزنه های اصلی ساختمان تعبیه شود، پشت بام و دیوارهای آن چندان تأثیری در هوای داخل نخواهد داشت.
اثر مخرب نور را نیز می توان به نصب پنجره های لازم در محل مناسب، با ساختن نور شکن ها و آفتابگیرها، با به کارگیری ابزار منعکس کننده نور یا شیشه های مشجر مخصوص کاهش داد. اثرات حاصل از کاشت درخت و یا ایجاد دریاچه های مصنوعی بر درجه حرارت محیط، اغلب به مقدار زیادی در ایجاد فضای مصنوعی در ساختمان مفید می افتد.
تهویه مناسب:
تهویه طبیعی یا مصنوعی باید در سطح منظم و مداوم انجام گیرد و به طور ایده آل باید 25/0 لیتر از هوا را در هر ثانیه بر متر مربع جابجا نماید.
سیستم طبیعی:
اثرات این سیستم کاملاً بستگی به شرایط آب و هوای محل دار. اب و هوای مطلوب طبیعی از میانگین اندازه گیری های سال قبل تعیین می شود. آب و هوای مطلوب بدین ترتیب به دست می آید. 5 درجه متوالی بالاتر یا پائین تر نسبت به میانگین رطوبت محیط و 3 درجه متوالی بالاتر یا پائین تر نسبت به میانگین درجه حرارت محیط. به عبارت دیگراگر به طور تقریبی درجه رطوبت بین 65-55 درصد و درجه حرارت بین 25-19 درجه سانتیگراد باشد محیط دارای آب و هوای مطلوب می باشد آب و های مطلوب را می توان از طرق مختلف به دست آورد و تعیین کرد، اولین قدم ایجاد یک ساختمان در محل مرتفع است. از این رو رطوبت زیاد اجتناب پذیر است. خزانه در مقابل جریان مستقیم باد قرار خواهد گرفت و از گرمای خورشید محفوظ می ماند. زیرا در تمام اتاق ها، دیوار، سقف و کف دو جداره خواهند بو و تهویه طبیعی از طریق کانال کشی مجاری داخلی عبور هوا در محیط خزانه باید به حداکثر رسانده شود. وقتی که سند در مقابل ماده آلی به خوبی مقاومت کند و در مقابل کمترین نوسانات صدمه نبیند و تغییرات ناگهانی کمی در هنگام مرمت به قالیت ساختمانی اسناد وارد شود، فواید سیستم طبیعی مشخص می گردد. فقط زمانیکه میانگین آب و هوای طبیعی که بین 22-18 درجه سانتیگراد (3+ درجه سانتیگراد) و رطوبت که بین 60-50 درصد (5+ درصد محدود هستند افزایش بیابند) باید از سیستم مصنوعی استفاده شود.
سیستم مصنوعی:
این سیستم رطوبت نسبی و میدان نوسانات درجه حرارت غیر معمول موجود را کنترل می نماید. این سیستم شامل استفاده از وسایل است که برای افزایش یا جذب رطوبت، سرما و گرما به کار برده می شود. مطلوب ترین این وسایل ایرکاندیشن است. در ابتدا این روش یعنی استفاده از ایرکاندیشن راحت به نظر می آید، اما هزینه زیاد نصب و نگهداری آن و همچنین خطر خراب شدن ناگهانی ناشی از عیب جریان برق یا مکانیکی اثر استفاده معمول از آن وجود دارد. با گماردن مأموران حفاظتی و استفاده نوبتی از ایرکاندیشن انرژی کمتری استفاده می شود و هزینه ها پائین می آید ولی به طور کلی غیرقابل اجرا است. زیرا این وسایل ساختمان غیرمتعادل پایداری در کاغذ ایجاد می کنند و آن را از بین خواهند برد. به عبارت دیگر، عدم استفاده از ایرکاندیشن خسارات کمتری به بار خواهد آورد و در جمع مقرون به صلاح است. از ضد رطوبت گیر یا رطوبت گیر می توان فقط در فضاهای کوچک استفاه نمود. بادبزن ها و تهویه ها به گردش و تجدید هوا کمک می کنند. به هر حال تمام این سیستم ها و وسایل باید میزان رطوبت و درجه حرارت آب و هوای مطلوب را ثابت نگه دارند. اشتباهات بزرگتر، سرویس بهتر تجهیزات است، که هزینه ها را بالاتر برده و نیز خطر صدمات ناشی از خراب شدن یا قطع برق را فراهم می آورد. اگر چه شرایط آب و هوای مطلوب برای نگهداری مواد آلی باید در درجه حرارت و رطوبت کم باشد ولی لازم به یادآوری است که آرشیوها و کتابخانه ها بخشی از خدمات عمومی هستند که نیاز به داشتن معیار ثابت مطلوبی دارند. بنابراین باید به ضوابطی دست یافت تا در رسیدن به هدف ما را کمک و یاری کند. یک راه حل استفاده از سیستم های تبدیل حد وسط است که بتواند کاغذ را از آب و هوای خزانه به خارج انتقال داد و دوباره به خزانه برگرداند، بدون اینکه صدمه ای به اسناد وارد شود.
وسایل اندازه گیری:
- دماسنج در فلزی (فولاد و برنجی)
- دماسنج گازی (گاز نیتروژن)
- دماسنج فشار بخار (کلرید متیل، اتر، الکل و …)
- دماسنج جیوه ای یا الکلی
- رطوبت سنج ها
نصب سیستم تهویه مطبوع:
یکی از عملی ترین شیوه های معمول در کنترل درجه حرارت و رطوبت مخازن همانا تمیز نگهداشتن هوا با استفاده از سیستم تهویه مرکزی است. بدین طریق گرد و غبار معلق در فضا به وسیله فیلتر از هوا گرفته می شود. دی اکسید سولفور (دود گوگرد) به وسیله فیلترهای تصفیه هوا در اثر عبور و گردش مداوم آن از فضا گرفته می شود. مؤثرترین شیوه معمول در واشینگتون و گالری ملی لندن (نشنال گالری) با عبور دادن هوای وارده از داخل آب اسیدی است. آب خالص نصف گازهای سمی هوا را خواهد گرفت در صورتی که آب اسپری قلیایی (9-5/8PH) تمام گاز آن را می گیرد. میزان رطوبت باید در درجات بین 60-55 درصد کنترل و حفظ شود و درجه حرارت می بایستی بین 25-21 درجه سانتیگراد باشد. این مسأله بسیار پرهزینه است و موزه ها و مخازن ما در موقعیتی نیستند که از عهده تأمین مخار آن برآیند. در صورت عدم وجد سیستم تهویه مطبوع باید از ابزار و وسایل ارزان استفاده کرد.
سایر روش های فرسودگی کاغذ: در هوای خشک ماه های گرم تابستان برای کنترل میزان رطوبت مطلوب از پرده، تنظیف کف اتاق با گردگیرهای خیس و کولر آب استفاده می شود. چنانچه میزان رطوبت بیش از 70 درصد باشد، باید آن را با کاهش رطوبت تا 55 درصد تقلیل داد. اگر اشیاء و مواد کاغذی در فضای محدو و بسته داخل صندوق و صندوقچه باشند در آن صورت می توان با قرار دادن سنگ ژل سیلیکا (سیلیس ژل) که جاذب رطوبت است یا کلرید کلسیم بی آب در آن محفظه ها از میزان رطوبت هوا کاست و یا از پنکه های هوای گرم کن (هیتر) استفاده کرد. یک شیوه عملی برای این منظور این است که مواد و اشیاء نم گیر را با دستگاه رطوبت و حرارت سنج (ترموهیگروگراف)، ترمومتر حباب دار و خشک یا با کاغذ رطوبت نما که در اثر رطوبت رنگش تغییر می کند می توان محاسبه نمود و اندازه گیری کرد.
